Một số bất thường NST gây vô sinh ở nam giới

Một nam giới bình thường có bộ nhiễm sắc thể (NST) 46XY, được chia làm 23 cặp. Trong đó, có 22 cặp NST thường và 1 cặp NST giới tính. Bất kỳ một sự thay đổi nào về số lượng và vị trí NST đều có thể gây ra đột biến. Những bất thường này hiện nay đều chưa thể điều trị triệt để mà chỉ có biện pháp hỗ trợ. Do đó, tầm soát sức khoẻ trước khi mang thai là điều rất cần thiết. Hiện nay, một trong những nguyên nhân gây vô sinh nam đến từ bất thường di truyền. Dưới đây là một số bất thường NST gây vô sinh ở nam giới.

📍Ngày 24/10/2024: Sau chuyển phôi không có dấu hiệu gì có đáng lo ngại không?

📍Ngày 23/10/2024: Có những phương pháp nào để đánh giá dự trữ buồng trứng hiện nay?

📍Ngày 23/10/2024: Đã cắt bỏ một vòi trứng thì có cơ hội mang thai không?

📍Ngày 21/10/2024: Chi phí chuyển phôi trữ tại Viện là bao nhiêu?

📍Ngày 22/10/2024: Viện Mô phôi có điều trị cho mẹ đơn thân không?

Nhiễm sắc thể giới tính là gì?

Nhiễm sắc thể giới tính là một loại nhiễm sắc thể có chứa các gen quy định về giới tính. Con người và hầu hết các loài đồng vật có vú khác sẽ có hai nhiễm sắc thể là X và Y. Khi các nhiễm sắc thể này kết hợp sẽ quyết định giới tính một cá thể. Con cái thường có cặp nhiễm sắc thể giới tính XX và con đực sẽ có cặp nhiễm sắc thể giới tính XY.

Một điều thú vị có thể bạn chưa biết rằng kích thước của nhiễm sắc thể giới tính X lớn hơn nhiều so với nhiễm sắc thể Y.

• Nhiễm sắc thể giới tính X: Có khoảng 900 đến 1600 gen.
• Nhiễm sắc thể giới tính Y: Có khoảng 70 đến 200 gen.

Nhiễm sắc thể X

Có hàng trăm gen trên NST X. Ngoài kiểm soát các đặc điểm liên quan đến hệ thống sinh sản thì nhiều gen trong số này liên quan đến các chức năng của trí não. Một tỷ lệ đáng kể các gen liên quan đến sự phát triển thông minh truyền từ phía mẹ cho con đực và truyền cho con cái từ một trong hai hoặc cả bố và mẹ.

Ngoài ra, bệnh mù màu và máu khó đông cũng do các gen trên NST X quy định. Có thể thấy được rằng các gen trên NST X không chỉ biểu trong các tế bào sinh dục. Mà nó còn biểu hiện trong tế bào mô sinh dưỡng.

Nhiễm sắc thể Y

Ở NST Y chỉ có ở giới nam. Điều đó đồng nghĩa là gen liên kết Y sẽ không có trong tế bào nữ. NST Y có chứa 50 đến 60 gen mang thông tin để tổng hợp protein. Đồng thời, các gen trên NST Y liên quan đến việc xác định và phát triển ở giới tính nam.

Những đặc điểm của giới tính nam được xác định bởi gen SRY. Đây là gen nằm định vị trên NST  Y có vai trò quyết định giới tính nam và mã hóa cho protein SRY phiên mã tinh hoàn.

Bất thường nhiễm sắc thể có những nhóm nào?

Ở nam giới sẽ có kiểu hình là 46XY, nữ giới là 46XX. Bất kỳ sự thay đổi nào đều có thể là nguyên nhân gây ra bệnh lý. 

Bất thường NST được chia làm 2 dạng chính là bất thường số lượng (thêm, bớt) và bất thường cấu trúc (lặp đoạn, đảo đoạn, chuyển đoạn, mất đoạn, NST vòng…). Phần lớn các bất thường xuất hiện ngay trong các tế bào sinh dục của cơ thể bố hoặc mẹ, nhưng cũng có những trường hợp gây ra do di truyền từ thế hệ trước.

Bất thường số lượng NST

Thể lệch bội là kết quả của sự không phân ly trong quá trình phân bào. Trong đó cặp NST tương đồng di chuyển đến cùng một tế bào con. Vì vậy trứng được thụ tinh sẽ nhận được một hoặc ba bản sao của NST thay vì hai bản thông thường. Do chúng liên quan đến nhiều gen, làm thay đổi cân bằng bộ gen bình thường nên hầu hết các rối loạn số lượng NST đều gây chết phôi, đặc biệt là mất NST.

Bất thường số lượng NST bao gồm bất thường ở NST thường và bất thường ở NST giới tính.

Bất thường cấu trúc NST

Bất thường cấu trúc NST là kết quả của sự đứt gãy và nối lại không chính xác của các đoạn NST. Một loạt các bất thường cấu trúc NST dẫn đến bệnh lý.

Bất thường nhiễm sắc thể gây ảnh hưởng gì đến sinh sản?

Bất thường NST làm tăng nguy cơ sảy thai khi mang thai, sảy thai liên tiếp (sảy thai từ hai lần trở lên). Ảnh hưởng từ 2% đến 5% cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh sản.

• Bất thường NST là nguyên nhân chính dẫn đến sảy thai sớm ở quý đầu thai kỳ (50% đến 60%). Tần suất sảy thai liên tiếp ở những trường hợp mang chuyển đoạn cân bằng cho nhận là 83,8%. Với số lần sảy thai trung bình 2,8 lần, cao hơn rất nhiều so với nhóm không có bất thường.
• Các bất thường về đột biến chuyển đoạn cân bằng cấu trúc NST xuất hiện với tần suất 4,8% ở nhóm 2 lần sảy thai và 5,7% ở nhóm 3 lần sảy thai liên tiếp. Vì vậy, đối với những trường hợp sảy thai, sảy thai liên tiếp có bất thường di truyền NST nên được tư vấn các biện pháp điều trị hỗ trợ sinh sản để giảm nguy cơ sảy thai ở lần mang thai tiếp theo.
• Bất thường số lượng NST như hội chứng Klinefelter do thừa một NST X ở người nam,
• Hội chứng Turner do thiếu một NST X ở người nữ đều dẫn đến giảm khả năng sinh sản. Klinefelter gây giảm sản xuất tinh trùng, giảm hormone sinh dục nam, không có tinh trùng ở người nam. Trong khi đó Turner gây ra các biểu hiện như kinh nguyệt không đều, không có kinh, giảm dự trữ buồng trứng ở người nữ.

Một số bất thường NST gây vô sinh ở nam giới

Hội chứng Klinefelter

Hội chứng Klinefelter xảy ra do một lỗi ngẫu nhiên khiến nam giới sinh ra có NST giới tính phụ. Đây là hội chứng xảy ra do tình trạng không phân li NST ở nam giới. Người mắc Klinefelter thay vì có một NST giới tính X. Đó không phải là hội chứng di truyền.

Hội chứng Klinefelter có thể được gây ra bởi:

• Thêm một bản sao của NST X trong mỗi tế bào (XXY), nguyên nhân phổ biến nhất
• Một NST X thêm ở một số tế bào (hội chứng khảm Klinefelter), với ít triệu chứng hơn
• Nhiều hơn một bản sao của NST X, rất hiếm và dẫn đến một dạng nghiêm trọng

Bản sao thêm của các gen trên NST X có thể cản trở sự phát triển và khả năng sinh sản của nam giới.

Bệnh nhân mắc hội chứng Klinefelter là một trường hợp rất khó trong vô sinh nam. Ở nam giới mắc hội chứng này, nội tiết tố nam Testosterone suy giảm, tinh hoàn khó có thể sản xuất được tinh trùng hoặc nếu có thì số lượng và chất lượng tinh trùng thấp, dẫn đến tỷ lệ vô sinh cao.

Nếu như trước đây, nam giới mắc hội chứng này chỉ có thể xin mẫu tinh trùng hiến hoặc xin con nuôi. Thì hiện nay, bệnh nhân Klinefelter hoàn toàn có cơ hội làm cha sinh học. Tại Viện Mô phôi lâm sàng Quân đội đã có nhiều trường hợp điều trị thành công. Vi phẫu thuật tinh hoàn tìm tinh trùng micro TESE kết hợp với IVF/ICSI đã giúp nhiều nam giới được làm cha sinh học. 

Vi mất đoạn AZF

Vùng AZF (ký hiệu viết tắt của Azoospermia factor) trên NST Y là một vùng gen quan trọng quy định việc sản xuất tinh trùng. Mất đoạn gen AZF gây ra tình trạng không có tinh trùng hoặc giảm số lượng tịnh trùng. Tuỳ đoạn gen AZF bị mất và gây vô sinh.

Thông thường, mất đoạn trên NST Y xảy ra tại vùng được gọi là yếu tố vô tinh (Azoospermia Factor – AZF) a, b và c. Những vùng này chỉ đạo sản xuất các protein cần thiết cho quá trình sản xuất tinh trùng khỏe mạnh.

NST Y có hai nhánh trong là “nhánh ngắn” và “nhánh dài”. Các vùng AZF đều nằm trong nhánh dài của NST Y. Những thay đổi trong vùng này AZF sẽ dẫn đến các tình trạng như không có tinh trùng hoặc giảm số lượng tịnh trùng. Vùng AZF chia làm nhiều vùng nhỏ, mỗi vùng AZF có tầm quan trọng và ảnh hưởng riêng đối với sức khỏe sinh sản của nam giới.

Chuyển đoạn

Chuyển đoạn Robertson là một dạng bất thường cấu trúc NST. Bất thường xảy ra do sự trao đổi đoạn NST giữa các NST hướng tâm dẫn đến mất các nhánh ngắn và hợp nhất các nhánh dài lại với nhau khiến số lượng NST giảm.

Điều này làm số lượng NST trong tế bào còn 45 thay vì 46 trong mỗi tế bào. Trạng thái này thường xảy ra với các cặp NST 13/14 và 14/21 dẫn đến các dạng bất thường hay gặp là hội chứng Down do chuyển đoạn, trisomy 13 hoặc uniparental disomy.

Tỷ lệ xảy ra bất thường chuyển đoạn Robertson trên người khoảng 1:1000 trẻ sinh ra. Bất thường này có khả năng gây ra các bất thường di truyền bẩm sinh như Hội chứng Down hay Hội chứng Patau. Vậy thì do đâu một bất thường cấu trúc NSTcó thể dẫn đến việc hình thành các dạng bất thường số lượng NST?

Các cá thể mang bất thường Robertson thường không mang các bất thường bệnh lý biểu hiện ra ngoài. Những cá thể này hoàn toàn khoẻ mạnh. Nhưng những vấn đề lại nảy sinh ở con cái của họ. Có thể gặp một số vấn đề trong sinh sản như: sảy thai liên tiếp nhiều lần. Do tăng nguy cơ hình thành thai lệch bội. Nếu các giao tử có chứa NST tạo thành do chuyển đoạn Robertson kết hợp với giao tử bình thường sẽ dẫn đến hình thành các hợp tử lệch bội.

Trên đây là một số bất thường NST gây vô sinh ở nam giới. Mỗi nguyên nhân sẽ có phương pháp điều trị khác nhau. Do đó, bệnh nhân cần đến cơ sở chuyên khoa để được thăm khám càng sớm càng tốt.