Hội chứng Fragile X là gì?

Một người bình thường sinh ra với 46 nhiễm sắc thể (NST). 46NST này chia thành 23 cặp, trong đó có 22 cặp NST thường và 1 cặp NST giới tính. Cặp NST giới tính ở nam giới là XY, ở nữ giới là XX. Bất kỳ một sự thay đổi nào về số lượng và vị trí NST đều có thể gây ra đột biến. Do đó, tầm soát sức khoẻ trước khi mang thai là điều rất cần thiết. Hội chứng Fragile – X là một hội chứng bất thường ở NST X. Vậy hội chứng Fragile – X là gì? Nguyên nhân nào gây ra bất thường này?

Hội chứng Fragile X là gì?

Hội chứng Fragile X (Fragile X Syndrome – FXS) hay hội chứng NST X dễ gãy là hội chứng rối loạn di truyền liên kết NST giới tính X có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển tâm thần và suy giảm nhận thức. Hội chứng này gây ra các khuyết tật trí tuệ di truyền từ mức độ nhẹ đến mức độ nặng và làm giảm khả năng sống độc lập của một cá nhân, phải cần có sự hỗ trợ của những người khác trong các hoạt động sống của cộng đồng.

Nguyên nhân

Nguyên nhân gây nên hội chứng gãy NST X là do sự đột biến ở gen FMR1 trên NST X. Gen FMR1 đột biến là do sự lặp lại của bộ ba nucleotide CGG tại vùng 5’ UTR. Người bình thường có < 55 lần lặp lại CGG. Nhưng những người mắc hội chứng NST X có >200 lần lặp lại CGG. Những người có từ 55 đến 200 lần lặp lại CGG sẽ được xem là có tiền đột biến và thế hệ tiếp theo rất có thể sẽ có > 200 lần lặp lại.

Hậu quả của đột biến này là tính trạng giảm hoặc không được biểu hiện gen gây ra việc thiếu hụt protein FMR (FMRP). Mất hoặc thiếu FMRP làm gián đoạn các chức năng bình thường của tế bào thần kinh. Từ đó gây ra các dấu hiệu, triệu chứng của hội chứng gãy NST X.

Triệu chứng

Hội chứng Fragile X thường gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nam giới nhiều hơn nữ giới. Tỷ lệ mắc hội chứng này ở nữ giới là khoảng 1/8.000 và ở nam giới là khoảng 1/4.000.

Một số dấu hiệu thường gặp như:

Chậm phát triển:

Có nhiều biểu hiện như cần nhiều thời gian để tập ngồi, tập đi so với những đứa trẻ cùng tuổi và thường có dấu hiệu chậm nói, chậm phát triển về ngôn ngữ.

Khuyết tật trí tuệ:

Nam giới mắc hội chứng này thường bị khuyết tật trí tuệ ở mức độ nhẹ đến trung bình.

Bất thường về tâm lý:

Người mắc hội chứng Fragile X có thể có những biểu hiện bất thường về tâm lý như lo lắng, bồn chồn, tăng động và hành vi bốc đồng.

Rối loạn tập trung:

Người bệnh thường sẽ bị suy giảm chú ý và khó tập trung, được mô tả như rối loạn thiếu tập trung.

Triệu chứng giống rối loạn phổ tự kỷ (ASD):

Một số người bệnh có triệu chứng giống với rối loạn phổ tự kỷ và gặp khó khăn trong việc tương tác xã hội và giao tiếp.

Co giật:

Khoảng 5% bệnh nhân nữ và 15% bệnh nhân nam mắc hội chứng Fragile X dễ gãy có thể sẽ xuất hiện triệu chứng co giật.

Đặc điểm cơ thể:

Hầu hết bệnh nhân nam và một phần bệnh nhân nữ sẽ có những đặc điểm cơ thể đặc trưng như tai lớn nhô, vòm miệng cao, cằm và trán dô, bàn chân phẳng, ngón tay linh hoạt bất thường, các khớp có thể bị lỏng lẻo. Những đặc điểm này thường trở nên rõ ràng hơn theo thời gian.

Thay đổi sinh dục:

Ở nam giới, tinh hoàn thường phát triển to ra sau thời kỳ dậy thì và ở nữ giới, có thể xảy ra tình trạng mãn kinh sớm hoặc suy buồng trứng.

Làm thế nào để chẩn đoán hội chứng này?

Hội chứng Fragile X có thể được xác định thông qua khám lâm sàng và các xét nghiệm chuyên sâu. Thời điểm chẩn đoán tốt nhất cho trẻ trai là từ 35 đến 37 tháng tuổi. Đối với trẻ gái, độ tuổi phù hợp là khoảng 40 tháng.

Các bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra các triệu chứng lâm sàng, đánh giá sự phát triển về thể chất, trí tuệ và tâm lý của bệnh nhân. Đồng thời, xét nghiệm DNA sẽ được chỉ định để phát hiện sự bất thường trên gen FMR1. Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh cũng hỗ trợ trong việc đánh giá mức độ ảnh hưởng của bệnh đối với trẻ.

Hội chứng Fragile – X có di truyền không?

Hội chứng Fragile X được di truyền theo cơ chế liên kết giới tính. Không phải lúc nào nữ giới cũng biểu hiện đầy đủ các triệu chứng lâm sàng của hội chứng này.

Trong gia đình, nếu có người mắc hội chứng Fragile X, khả năng truyền bệnh sang thế hệ sau là rất cao. Đặc biệt ở nam giới, vì họ chỉ có một NST X, trong khi nữ giới có hai NSTX.

Điều này lý giải tại sao hội chứng Fragile X phổ biến và biểu hiện bệnh nặng nề hơn ở nam giới. Ở nữ giới có một NST X lành mạnh có thể bù đắp cho gen đột biến.

Hội chứng Fragile – X có thể phòng ngừa không?

Nội dung của tư vấn di truyền FXS rất phức tạp. Chúng ta thường không thể rập khuôn theo quy tắc di truyền của bệnh liên kết NST giới tính X. Mẹ mang tiền đột biến thì khả năng đột biến này gia tăng thành đột biến hoàn toàn ở thế hệ con phụ thuộc vào tình trạng tiền đột biến của mẹ.

Ví dụ:

Mẹ có số bản sao CGG từ 90 đến 100 thì 100% đột biến này sẽ gia tăng thành đột biến hoàn toàn nếu mẹ truyền lại cho con NST X mang đột biến.
Ngược lại, khả năng đột biến này thoái lui (số bản sao CGG giảm về mức bình thường) ở thế hệ con là rất thấp, khoảng dưới 1%. Cha mang tiền đột biến sẽ truyền cho tất cả con gái đột biến của mình. Nhưng cha không truyền đột biến cho con trai vì con trai chỉ thừa hưởng NST Y từ cha.

487487668 948107637532224 3581336358818070974 n — *Các bạn trẻ trước khi kết hôn nên đi khám tiền hôn nhân để biết mình có nguy cơ mang gen bệnh hay không.*

Khám sức khỏe tiền hôn nhân có thể giúp xác định có bất thường di truyền hay không. Từ đó, bác sĩ sẽ tư vấn cho các cặp vợ chồng những phương pháp phù hợp trước khi sinh con. Điều này nhằm để giảm thiểu nguy cơ di truyền bệnh cho thế hệ tiếp theo.